İzmit, Türkiye‘nin Kocaeli ilinde bulunan bir ilçedir. İzmit Körfezi‘nin doğu kıyısında, Marmara Bölgesi‘nin Çatalca-Kocaeli bölümünde yer almaktadır. 22.03.2008 tarih ve 5747 Sayılı Kanuna göre tüzel kişilikleri kaldırılan Kuruçeşme, Bekirpaşa, Alikahya ve Akmeşe ilk kademe belediyelerinin Saraybahçe İlk Kademe Belediyesine katılması ve bu belediyenin adının İzmit olarak değiştirilmesiyle kurulup Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin idaresi altına alınmıştır.^[2]

Köken bilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

İzmit kelimesi etimolojik ve tarihsel kullanılışıyla Nikomedia’dan kaynaklanmıştır. Nikomedia adı şehre orada egemen olan Bitinya Kralı Nikomedes dolayısıyla verilmiştir. Şehrin ismi olan Nikomedia zaman içerisinde, önce İznikomid, Osmanlılardan sonra İznikmid ve çok daha sonraysa İzmid şeklinde evrilerek, 1928 sonrası Latin harflerine geçilmesiyle bugünkü şeklini almıştır.^[3]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Çağlar[değiştir | kaynağı değiştir]

İzmit ile çevresinde yaklaşık olarak MÖ 3000’den beridir insanların yaşamakta olduğu yapılan araştırmalarda ortaya çıkmıştır. Eski çağlarda İzmit’in bulunduğu yer Bitinya denilen bölge içindedir.

İzmit’in MÖ 12. yüzyıldan önceki dönemleri karanlık dönemleridir. MÖ 12. yüzyılda ise Frigler yöreyi korumuş ancak siyasi örgüt kuramadıkları için uzun süre burada egemen olamamışlardır. Ardından Yunanistan‘ın Megara şehrinden yola çıkan bir göçmen grup, günümüzde Başiskele‘nin bulunduğu yöreye Astakoz adını verip yerleşmişlerdir. Bitinya kralı Zipoites‘in ölümünden sonra yerine büyük oğlu Nikomedes geçmiştir. Nikomedes yapılan yağmalar sonucu bugünkü İzmit’in bulunduğu yöreye Astakoz’un karşısında daha güvenli yeni bir şehir kurmuştur. Buraya Nikomedia adı verilmiştir ve Bitinya‘nın başkenti olmuştur. Nikomedia, 150 yıl içinde büyük bir Helenistik kent olmuştur..^[4]

Romalılar dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

III. Nikomedes, Nikomedia şehrini MÖ 94 ve MÖ 97 yılları arası Romalılar‘a bağışlamıştır. Nikomedia ve çevresi Roma döneminde Pontus Krallığı ile yapılan savaşlar sonucu oldukça zarar görmüştür ancak daha sonra onarılmıştır. Ayrıca bu dönemde İmparator Augustus ve Tanrıça adına tapınak yaptırılmıştır. İmparator Hadrianus, 123’te geçirdiği depremle yıkılmış olan Nikomedia’yı onarmıştır. Bu durumdan dolayı kent meclisinde “Restitutor Nicomedia” (Nikomedia’yı yenileyen) sanı verilmiştir.

İmparator Caracalla döneminde kente bir hipodrom ile bir gimnazyum yaptırıldı. Gordian döneminde kentin kuruluşunun 500. yılı kutlanmıştır. Şenlikler bir yıl sürmüştür. Valerianus döneminde Balkanlardan Anadolu’ya giren Gotlar, Byzantion‘a ulaşıp 256’da Kalkedon‘a geçtiler. Nikomedia’ya giren akıncılar kenti yağmaladılar. Ondan sonra Prusa´ya (Bursa’nın o dönemdeki adı) doğru yola çıkan Gotlar aynı yoldan geri dönerken Nikomedia ile birlikte Nikaia´yı (İznik’in o dönemdeki adı) da yakıp yıktılar.

Mimar Sinan Köprüsü’nün yukarıdan görünümü

, III. yüzyılın sonlarında Roma İmparatorluğu toprakları yönetimindeki düzenlemeleri yaparken Nikomedia’yı Roma İmparatorluğu‘nun doğu bölgesinin başkenti yaptı. Bu dönemde Gotların daha önce yıkmış olduğu kent onarıldı; kent doğuya kaydırılarak surları yeni bölgeyi de içine alacak biçimde yenilendi; kente hipodrom, saray, tapınak, hamam, resmi yapılar, darphane ile tersane yapıldı. Böylece Nikomedia; Roma, Antakya ve İskenderiye‘den sonra olmak üzere dünyanın en büyük 4. kenti oldu. Kentte Demeter tapınağı ile iki yanında sekizer sütunlu imparator tapınakları bulunuyordu. Bu alan bir kolonlu caddeyle limana bağlanıyor olup alanda ayrıca bir sunak ile bir Demeter heykeli vardı. Roma dönemi yapıtlardan kent surları, su kemerleri, anıtsal bir çeşme ile bir su sarnıcının kalıntıları günümüze ulaşmış olup bunlar dışında günümüze ulaşan yapıt yoktur..

IV. yüzyılın başlarında Valerius Licinus‘a yenilen Maksiminus Daia, putperest olmasına karşın halkı kazanmak için Nikomedia valisinden Hristiyan tutukluları özgür bırakmasını istedi ancak putperestler fermana karşı çıkıp Hristiyanları Nikomedia’dan sürdüler.

323 yılında I. Konstantin düşmanı Licinius´u, Krizopolis´te (Bugünkü Üsküdar’da) yenip Nikomedia’ya sürdü. Bu yengiden sonra imparator Nikomedia’da karısı ile kızı için birer saray ile bazilika yaptırdı. Buna karşın Nikomedia’nın başkentliğini kaldırıp onun yerine Byzantion‘u geliştirdi.

24 Ağustos 358’de Nikomedia’da deprem oldu. Daha sonra 50 gün kentte yangınlar sürdü. Aralık 362’de yine deprem oldu ve Nikomedia’da ayakta kalan son yapılar da yıkıldı. 395 yılında Roma İmparatorluğu, I. Theodosius‘tan sonra ikiye bölündü ve Nikomedia, Konstantinopolis (İstanbul) merkezli Doğu Roma İmparatorluğu sınırlarına girdi. Konstantinopolis (İstanbul) Bizans İmparatorluğu‘nun başkenti olunca Nikomedia’nın önemi azaldı ve böylece dünya tarihindeki önemi sona erdi.^[4]

Türklere geçişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Fevziye Camii

8. yüzyılda Persler ile Arapların Bizans ile yaptıkları savaşlarla İzmit kenti yeniden yağmalanmıştır.

11. yüzyılda Nikomedia, Anadolu‘ya egemen olan Türklere geçti. I. Süleyman Şah ile kardeşi Mansur Suriye´den Anadolu’ya girdi. Birlikte 1075 yılında İznik‘i aldılar. Burada bağımsızlıklarını ilan ederek Anadolu Selçuklu Devleti‘ni kurdular. 1078 yılında I. Süleyman Şah, Nikomedia’yı ele geçirdi. 1085 yılında I. Aleksios yapılan savaşlar sonunda Nikomedia ile birlikte Marmara´nın güney kıyılarını geri alarak Bizans topraklarına kattı.

1096’da Bizans‘a gelen Haçlılar İzmit Körfezi‘ndeki bütün köylerle Nikomedia’yı yağmaladı. Nikomedia, 1101’de İkinci Haçlı Seferi‘ne katılan ordunun bir kolunca ele geçirildi. Dorilaion‘a (Eskişehir) yürümek için kentten ayrılan Haçlı ordusu, Türklerin direnişiyle karşılaştılar. Bu direnişten sonra Haçlılar yağmayı Bizans topraklarına yöneltti. Haçlılar yerli halkça kovuldu. 1337’ye dek Bizans egemenliğinde kaldı.

Kentin Osmanlılara geçişi Orhan Bey döneminde oldu. 1327 yılında Akça Koca; Kandıra, Karamürsel ile birlikte İzmit Körfezi‘nin güneyini aldı. Osmanlı Devleti’nin egemenliği altında bulunan bölgelerde yaşayan halka iyi davranmaları, İzmit çevresindeki kalelerin önemli bir bölümünün 1333’te teslim olmasını sağladı. 1337’de kentte açlık baş gösterince İzmit’in tümü ele geçirilebildi. Bu tarihten sonra İzmit, Osmanlı sancağı oldu. İlk sancak beyi Süleyman Paşa oldu.

1402 yılında Timur´un Ankara Muharebesi‘ni kazandıktan sonra İzmit’e gönderdiği Mirza Ebubekir komutasındaki orduya kent halkı karşı koydu. Süleyman Çelebi, Timur ile anlaşarak Rumeli‘de padişahlığı ilan etti. Sonra da Bizanslılarla anlaşarak İzmit´i 1403 yılında Bizans‘a bıraktı. Daha sonra Musa Çelebi, kardeşi Süleyman Çelebi’yi tahttan indirerek sultanlığını ilan etti. İzmit yeniden Osmanlılara geçti. Ondan sonra Musa Çelebi’nin kardeşi Mehmet Çelebi ağabeyini yenerek 1413’te hükümdar oldu.

1413-1421 arasında kent bayındır edildi. 14 Eylül 1509’da İstanbul ile İzmit´te büyük bir deprem oldu. İzmit’te bu depremle birlikte Süleyman Paşa Medresesi başta olmak üzere 5 cami, 300 ev ile kentin deniz kıyısındaki surlar onarılamayacak biçimde yıkıldı.

1592 yılında İstanbul‘dan gelen veba salgını İzmit´e sıçradı. Bundan dolayı dükkânlar 6 ay için kapandı. İstanbul ile Anadolu‘ya ulaşım durdu. 1621 yılındaki şiddetli kışta İzmit Körfezi‘nin bitim yeri dondu. Temel gereksinim maddelerinin azaldı. Bundan dolayı fiyatlar arttı. IV. Murad zamanında ayaklanan Gürcü Abdünnebi çevresindeki güçlerle İzmit üzerinden İstanbul’a yürüdü. Yöneticiler, İzmit´te siperler kazdırdı ve gemilerle İstanbul’dan asker gönderdi. Böylece ayaklanmayı bastırmaya çalıştılar. Üsküdar‘a kadar ilerleyen Gürcü Abdünnebi daha sonra geri çekildi. 1659 yılında öldürüldü.

1651 yılında ayaklanan Abaza Hasan Ağa, İzmit yöresini yağmaladı. Ayaklanma bastırıldı ancak İzmit bundan büyük zarar gördü. III. Ahmed zamanında İzmit, Damat İbrahim Paşa’ca onarıldı. 22 Mayıs 1766’da iki ay süren depremlerden dolayı İzmit büyük ölçüde yıkıldı. Ayrıca tersane kullanılamaz duruma geldi. 19. yüzyıla dek kentte durgun bir yaşam egemen oldu.

1843’te İzmit- İstanbul arası düzenli vapur seferleri başladı. 1873’te Anadolu-Bağdat demiryolunun ilk aşaması Haydarpaşa-İzmit Demiryolu açıldı. 1880’li yıllarda kentte ticaret yaşamı dirildi. İzmit´te Feshane ile Çulhane yapıldı. Bu yıllarda kentin nüfusunu çoğunluk olarak Müslüman Türkler oluşturuyordu. Ancak Ermenilerle Rumların yanında Yahudi azınlıkta vardı. 1855-1864 arasında Çerkesler Müslüman nüfusuna girdi. 1877-1878 arası olan Osmanlı- Rus Savaşı sırasında Rumeli ile Doğu Karadeniz‘den Müslüman toplulukları yöreye göç etti. 1888’de İzmit Mutasarrıflığı adı altında İzmit bağımsız bir sancak oldu. İzmit’in ilk Mutasarrıf Selim Sırrı Paşa oldu. Selim Sırrı Paşa halkla birlikte kentti bayındır etti. Yollar açıldı, sıtmaya neden olan bataklıklar kurutuldu, dönemin mimarı biçemlerini gösteren yapılar yapıldı.

19. yüzyıl sonlarına doğru yörede Batılı devletlerin misyoner etkinliklerinin yoğunlaştırdı. Bu yüzden kente çok sayıda azınlık okulu yapıldı. 10 Temmuz 1894’te olan depremle kentte yeniden hasarlar oluştu.^[4]

Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

20 Kasım 1918 tarihinde İzmit’i İngilizler işgal etmiştir. 27 Ekim 1920 tarihinde Yunanlara verilmiştir. 24 Temmuz 1921’de ise İzmit, Türkiye topraklarına katılmıştır.^[4] Yunan ordusu çekilmeden önce şehri yağmalamış ve İzmit Katliamı‘nı yapmıştır.^[5][6][7]

Cumhuriyetten sonra 20 Nisan 1924’te Kocaeli ili kurularak İzmit buraya bağlandı. Kentte, sanayi alanının etkinliği her dönemde ülke ortalamasını aşmıştır. 1960 yıllarında sanayileşmede doruk noktasına varılmıştır. Kâğıt, petrokimya ve rafineri teknolojilerinin kullanıldığı merkezler, kentteki nüfusun toplumsal, kültürel yapısında değişim yaratmıştır. İş olanakları kente göçü arttırmıştır. 17 Ağustos 1999’daki depremde büyük hasarlar görmüştür. Ancak kısa zamanda bu hasarlar onarılmıştır.^[4]

Yerel Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Belediye[değiştir | kaynağı değiştir]

İzmit, Kocaeli ili Büyükşehir olmadan önce Kocaeli Belediyesi altında hizmet görüyordu. Ancak Kocaeli’nin büyükşehir olmasıyla İzmit önce 4 sonra Akmeşe’nin de belediye olmasıyla 5 ilk kademe belediyesine ayrıldı. 2009 yılından sonra bu belediyelerin Saraybahçe Belediyesi’ne katılmasıyla İzmit Belediyesi adı altında hizmet görmeye başladı.^[8]

1. ^ 1994’e dek merkez ilçeye bağlı belde olarak görev yapmıştır.

İdari yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

İzmit ilçesine bağlı yerleşim birimleri ^[10][11].